Inleiding
Met kerkelijk jaar bedoelen we alle zon- en feestdagen die in de loop van een jaar in de kerk plaatsvinden. Het liturgisch jaar is bijna hetzelfde: het beperkt zich echter tot de gedachtenis van Christus. De diensten op oudejaarsavond en nieuwjaarsmorgen (voorzover ze niet op zondag vallen), de bidstonden voor gewas en arbeid (meestal op woensdagavond) horen dus niet tot het liturgisch jaar, wel tot het kerkelijk jaar.
Hieronder volgt een stukje geschiedenis en de indeling zoals die in het Dienstboek van de PKN is te vinden. Andere kerken kunnen een iets andere indeling, telling of benaming van de betreffende zondagen hebben.

• Zo vieren de Oosters Orthodoxe Kerken geen Kerstfeest op 25 december, maar Epifanie op 6 januari.
• Voor de Paasdatum hanteren Joden, Oosters Orthodoxe Kerken en de Westerse Kerken verschillende manieren om die te berekenen en komen voor 2024 uit op.
  • Joden vieren Pesach van 22 – 30 april 2024: op de Joodse (maan)kalender altijd 14 Nisan - de vollemaansdag van de voorjaarsmaand.
  • Oosters Orthodoxe kerken 5 mei 2024: op zondag volgend op 14 Nisan
  • De Westerse Kerken (RKK en Protestants) 31 maart 2024.: de eerste zondag na volle maan na 21 maart. De motivatie voor deze keus is dat zo het kerkelijk Pasen zo min mogelijk met het Joodse Pesach samenvalt...
    De meest waarschijnlijke sterfdatum van Jezus is 3 april van het jaar 33. Als die klopt zou voor Pasen een vaste datum van 5 april kunnen gelden. Maar de kerken werden het hierover niet eens.

Zondagen
Het gedenken van Jezus Christus vond vooral plaats in de jaarlijkse Paasnacht. Men waakte dan als gemeente de hele nacht door tot de volgende ochtend. Bij het aanbreken van de dag viert men dan de Opstanding van Jezus uit het rijk van de dood.
Verder komt de Opstading iedere zondagmorgen op een of andere manier naar voren. Om die reden heet de zondag ook wel ‘de dag des Heren’.

Paaskring
In de eerste eeuwen kwam het geleidelijk aan tot een Paaskring van weken voor en na Pasen.

• Vòòr Pasen: 7 weken van vasten en voorbereiding op het Paasfeest. Omdat de zondagen niet meetellen, heet dit ook wel de 'veertigdagentijd'
  Deze periode begint op aswoensdag.
  De laatste week heet ook wel de stille week of de goede week uitlopend op de heilige drie dagen: witte donderdag, goede vrijdag en stille zaterdag.
  De opstanding viert men in de Paasnacht en aansluitend op de zondagmorgen.
• Het Paasfeest  van opstanding, verrijzenis of opwekking van Jezus uit het rijk van de dood
• Ná Pasen de Paastijd: opnieuw een periode van 7 weken (50 dagen als je Pasen meetelt) uitlopend op het Pinksterfeest.
  In deze periode valt op de veertigste dag het feest van Christus Koning (Hemelvaart)
  Pinksteren betekent vijftigste (dag).

Bijzonder: Dankzij de evangelist Lucas is er een parallellie tussen het Joodse Pesach en het Wekenfeest zeven weken later met het kerkelijk Pasen en eveneens zeven weken later Pinksteren.

Kerstkring
Later (4-e eeuw) kwam er iets vergelijkbaar rond het Kerstfeest waarop de kerk de geboorte van Jezus viert, of beter gezegd de Menswording van de Zoon van God.

• Vòòr Kerst een periode van voorbereiding: vier adventsweken.
• Ná Kerst klinkt de vreugde om de komst van Christus nog enkele weken door in de zondagen van Epifanie (= verschijning, nl van het Licht in de wereld).
  Hoe lang deze periode duurt, is afhankelijk van de Paasdatum die vroeger of later kan vallen. Het variëert van 4 - 9 weken.

Bijzonder: In de Joodse wereld is in deze (advent)periode het Chanoekafeest. Men viert dan dat (164vC) de tempel opnieuw werd ingewijd. Die was een paar jaar daarvoor welbewust door koning Antiochus IV (167vC) ontheiligd. Hij liet er een beeld van Zeus plaatsen en op het altaar werden varkens geofferd. Na de opstand van de Makkabeeën kon de tempel van het heidense bederf gereinigd en opnieuw gewijd worden. Daarmee vergeleken is het Kerstfeest precies het tegenovergestelde: bij ons lijkt de inhoud van het Kerstfeest juist door de heidense symboliek (boom, ballen, piek) en commerciële invloed (cadeautjes, maaltijden, zgn kerstliedjes en kerstfilms) volledig uit beeld te raken.

Joh 10: 22v vertelt dat Jezus dit feest in Jeruzalem meevierde.

Feestloze tijd?
Kerst- en Paaskring sluiten op elkaar aan. Tussen Pinksteren en Advent viert de kerk geen grote feesten maar wel is elke zondag een ‘dag des Heren’. We moesten het daarom maar niet een feestloze tijd noemen.
In deze tijd was (en is?) er wel vaak extra aandacht voor heiligen, kerkvaders en reformatoren. Als dat is om hen als geloofsvoorbeeld en volgeling van Christus te noemen, is daar niet zo veel mis mee. Maar vaak werden ze zo opgehemeld dat men van hen voorspraak en hulp verwachtte, alsof men zich niet tot onze Vader in de hemelen kon richten. Het Dienstboek van de PKN noemt 24 juni: geboortedag van Johannes de Doper, 25: juni gedenkdag der Augsburgse Confessie, 29: september dag van Michaël en alle engelen, 31 oktober: gedenkdag der kerkhervorming, 1 november: Allerheiligen (alle uit de Evangelisch-Lutherse Kerk waarmee de NHK en GKN fuseerden in het Samen op Weg proces)

• De zondag na Pinksteren heet Trinitatis, zondag van de heilige Drie-eenheid.
• De daaropvolgende zondagen tot de zomer heten eerste, tweede na Trinitatis enz. Hun aantal wisselt vanwege Pasen dat vroeg of laat kan vallen. Het zijn er max vijf, maar soms is er geen enkele, zoals in 2011 toen Trinitatis op 19 juni viel.
• Dan beginnen de 13 zondagen van de zomer,
• gevolgd door 10 zondagen van de herfst.
• Deze tiende of laatste zondag van het liturgisch jaar is de zondag van de Voleinding, ook wel Eeuwigheidszondag genoemd.

Cirkel?
Dan volgt weer de Adventstijd en begint een nieuwe cyclus. Vanwege de aard van het geloof is het beter om niet aan een cirkel te denken. Dat suggereert dat we als kerk eindeloos in een kringetje ronddraaien en het nergens naar toegaat. We geloven echter dat kerk en wereld elk jaar een beetje dichter bij het verhoopte einddoel komen: de wederkomst van Christus. Een spiraal is dan een betere voorstelling.

Wil je meer over deze perioden lezen - bv over lezing, kleur, naam van de verschillende zondagen of periodes- klik dan op de linkjes in de tekst hierboven. Het zijn er nu nog maar een paar, maar het worden er steeds meer. Ik ga gelijk op met het kerkelijk jaar, eind 2024 moet het dan klaar zijn.