Opheffen Opheffen Een eye-opener uit de filosofie afkomstig is het inzicht dat (1) bij veel woorden er woorden zijn met de tegenovergestelde betekenis en (2) dat deze tegenstelling soms opgeheven wordt in een derde begrip.  Voorbeelden: (1) Landdier tegenover waterdier en (2) amfibie Uitleg: Een amfibie is thuis in het water en op het land, hij verenigt het beste van twee werelden in zich. (1) Vrijheid tegenover dwang en (2) verantwoordelijkheid. Uitleg:  Absolute vrijheid betekent dat iedereen maar doet wat hij wil: men stoort zich niet aan de rijstroken en rijrichting. Dwang betekent: iedereen moet rechts aanhouden. Je verantwoordelijkheid nemen houdt in: rechts rijden, maar uitwijken naar de linker rijstrook als er een kind de straat op loopt. (1) Conservatief tegenover Progressief en (2) Creatief Alles is in ontwikkeling, of het nu muziek is, bouwkunst, politiek, geloof,  alles verandert onder invloed van de culturele, maatschappelijke ontwikkeling. Men kan zich daar tegen verzetten en oude vormen proberen te handhaven: conservatieve opstelling. Maar het is ook mogelijk dat men zich kritiekloos aanpast bij de ontwikkelingen. Beiden zijn een vorm van verraad. Conservatief iets willen bewaren is onmogelijk: in de nieuwe setting krijgt het oude geloof een andere betekenis en functie dan in de eerdere context. Bv middeleeuwse luitmuziek spelen op instrumenten uit die tijd komt bij ons nu anders over dan toen. Het klikt bv ouderwets en plechtig terwijl het vroeger misschien modern en vrolijk klonk. Progressief met de tijd mee gaan en de oude muziek met keyboard en synthesizer ten gehore brengen haalt de inbreng van de muzikant eruit (hard, zacht, tempo, vibrato enz) waardoor het echt wat anders wordt. De tegenstelling wordt opgeheven in creativiteit: gewetensvol interpreteren van de middeleeuwse muziek en die ten gehore brengen op een electrische gitaar. Abstract: (1) these  < > antithese  en (2) » synthese Uitleg: These en antithese heffen elkaar op (als in opheffingsuitverkoop). Dit opheffen is ook een optillen naar een hoger niveau (als in heftruck). Op dat hogere niveau is de oude tegenstelling bewaard gebleven. In de Duitse taal is er één woord met de drie betekenissen opheffen, optillen, bewaren: Aufheben. In het Nederlands is dat er niet. We gebruiken daarom opheffen, optillen en bewaren. Dat heeft als voordeel dat direct duidelijk is welke betekenis van Aufheben we bedoelen. Het nadeel is dat bij optillen en bewaren het verband met these <> antithese » synthese niet duidelijk is. Men noemt deze denkvorm van these, antithese en synthese wel eens de dialectische methode. (1) Wettisch < > wetteloos (2) » genade Het is heel menselijk om goed gedrag te willen belonen en slecht gedrag te bestraffen. Men neemt al gauw aan dat dit ook ten grondslag ligt aan het verbond tussen God en zijn volk. Israel kan voorspoed verwachten als het zich houdt aan de afspraken met het verbond en onheil als het dat niet doet. Het roept zegen en vloek ahw zelf over zich af. Maar in de praktijk God blijkt anders te reageren. Soms laat de zegen op zich wachten: een tijd van beproeving. Soms is het goede geen zegen, maar een verleiding. En straf gaat soms niet door, nl. wanneer God vergeving schenkt. Gedraagt God zich dan willekeurig? Houdt hij zich niet aan het verbond? Integendeel. Hij laat zich leiden door zijn hart, waar het volk zich laat leiden (of niet) door de letter van de wet. De bedoeling van het verbond is echter dat Israel ook zo hartelijk met God met omgaat. Dat het (these) niet wettisch en zuinig de regels nakomt of (antithese) de aanwijzingen in de wind slaat maar (synthese) die van harte, royaal en overvloedig opvolgt. Op dat hogere niveau is de oude tegenstelling opgeheven (voorbij): t gaat niet meer om al dan niet uiterlijk opvolgen van de wet, opgetild (naar een hoger plan): het gaat om van harte toegewijd God willen dienen of niet. en bewaard: de regels van het verbond worden op dit hogere niveau niet nagelaten maar juist op de enig goede manier gedaan. Als je met dit in gedachten bv de Bergrede leest, begrijp je nog beter wat het nieuwe is dat Jezus komt brengen. Wat hij brengt ligt op een ander niveau. Vandaar het conflicht tussen Jezus en de schriftgeleerden en waarom ze elkaar niet bereiken. Ze praten langs elkaar heen. De schriftgeleerden omdat het hun gaat op het zichtbare gedrag  (rein <> niet-rein; rechtvaardig < > zondaar), Jezus let op de intentie. Hij brengt de ware betekenis van Gods regels en voorschriften aan het licht. Hij schaft die niet af; hij vervult die op een hoger niveau (synthese). (1) Heiden < > Jood (2) » Christen Het Joodse volk wist zich uitverkoren door Jahweh, de God van Israel. Door Mozes had God met Israël een speciaal verbond gesloten, zoals hij dat met de andere volken niet heeft. Vanuit Israel gezien zijn de andere volken niet-Israel, niet-uitverkoren, onbesneden, zonder de tien geboden, anders. Die andere volken worden dan ook collectief aangeduid als gojiem: de volken, de heidenen. Dat is overigens geen negatieve afwaardering, zoals wij kunnen spreken van ‘blinde heidenen’, maar veel meer een neutrale, beschrijvende term. Hoe dan ook, er bestaat dus sinds Mozes een tegenstelling Israël < > niet-Israel. Het is met name Paulus die ontdekt hoe God in en door Jezus de oude tegenstelling opheft en uit Joden en gojiem een nieuw volk samenstelt en met hen een nieuw verbond sluit. Binnen dat nieuwe volk –  de christen-gelovigen, de kerk – is de oude tegenstelling opgeheven (weg) en opgetild naar een hoger niveau. Op dat hogere niveau laten heidenen hun heidense gebruiken varen en Joden hun Joodse. Beide volken zijn één geworden in hun liefde voor God en voor de mensen om hen heen. (1) Pessimisme < > Optimisme (2) » Hoop Pessimise en optimisme baseer je op redenen. Je schat je kansen in, bv op het slagen voor je examen. Sta je er goed voor en ben je uitgerust, dan zeg je (optimistisch): ik zal wel slagen. Sta je er slecht voor en heb je niet geslapen, dan zeg je (pessimistisch) ik ben bang dat ik zal zakken. De hoop van het geloof staat los van zulke overwegingen. Die zit alleen maar op dit ene vast: de overwinning van Christus op de machten van de dood, behaald op goede vrijdag, aan het licht gekomen op de Paasmorgen. Een christen kan best pessimistisch of optimistisch zijn kansen inschatten voor zijn examen enz, maar over de uiteindelijke afloop is hij niet onzeker. Hij hoopt omdat hij weet heeft van Jezus en Pasen. Incompleet Van de drieslag these < > antithese » synthese ontbreekt soms de these of de antithese. Dan tref je dus alleen these of antithese en synthese aan. Als je niet oppast ga je in de synthese de ontbrekende antithese zien. Je leest de tekst dan als een gewone tegenstelling van these en antithese. Een voorbeeld uit de bijbel: Mat 18: 23-35 Petrus vraagt hoe vaak hij moet vergeven: één, twee of drie of zeven keer?  Het antwoord van Jezus is 70 maal 7 keer. Opgevat als een gewone tegenstelling gaat het om de hoeveelheid: weinig (max 7) of heel vaak (490 x) vergeven. Een kwantitatieve tegenstelling dus. Het antwoord van Jezus ligt blijkens de daarop volgende gelijkenis echter op een geheel ander vlak. 70 x 7 x is niet 490 keer alsof je bij 491 niet meer vergeven hoeft. Zeven en zeventig zijn symbolische getallen en betekenen hier eindeloos vaak, uitbundig en royaal, van harte vergeven. Dus niet als Petrus letten op maat en getal. Wat Jezus vraagt gaat alleen als je er zelf diep van doordrongen bent hoeveel jou vergeven is. Hoe zeer je zelf van genade leeft. De kwantitatieve tegenstelling krijgt een kwalitatief antwoord. Als je in bijbelverhalen spanningen en conflicten tegenkomt, is het goed om op de tegenstellingen (these <> antithese) te letten en te onderzoeken of het om dialectiek gaat (met een synthese). Terzijde De drieslag van these - antithese en synthese is dus wat anders dan de gulden middenweg, ook wel: het juiste midden tussen twee uitersten. Daarin heb je wel de these en antit-these, maar niet de synthese op een hoger niveau. Voorbeelden: Het juiste midden tussen laf - overmoed/roekeloosheid is moed Het juiste midden tussen besluiteloosheid - impulsiviteit is wijsheid Matigheid is het juiste midden tussen gierigheid/zuinigheid - gulzigheid. Rechtvaardigheid het juiste midden tussen altruïsme - egoïsme. Dit speelt een grote rol in de zgn. deugdenleer van Aristoteles en later Thomas van Aquino. De voorbeelden hierboven noemt Thomas de vier kardinale deugden.

terug