Inleiding
Het verschil tussen vertalen en interpreteren is niet altijd scherp te maken. Want wie vertaalt moet voortdurend keuzes maken, dus interpreteren oftewel bedenken wat de goede betekenis is:

1. Welke Nederlandse woorden zijn wel of niet geschikt om het Hebreeuws of Grieks weer te geven? Wat is bv het beste synoniem voor Abba: vader of papa?
2. Houd ik de woordvolgorde aan van de oorspronkelijke talen, of kies ik voor de volgorde die we in het Nederlands het meest voor de hand liggend vinden?
3. Vertaal ik een Hebreeuws woord voortdurend met hetzelfde Nederlandse woord (concordant) of ga ik daar vrijer mee om?
   De 'Naardense Bijbel' is een voorbeeld van het tweede en derde uitgangspunt, in mindere mate ook de StatenVertaling (SV) en de Herziene StavenVertaling (HSV)

Bij elke vertaling gaan nuances van de brontaal verloren en klinken er onvermijdelijk geluiden van de doeltaal in door, die niet eigen zijn aan de brontaal. Om die reden zegt men wel dat vertalen ook iets van verraden heeft. Maar een duidelijk verschil tussen vertalen en interpreteren is er ook. Bv als je een raadselachtige passage hebt:

• maak je daar in de vertaling opnieuw een raadselachtige tekst van? Dan is het een vertaling, waar vervolgens meerdere interpretaties van mogelijk zijn.
• of maak je daar een heldere vertaling van die voor geen misverstand vatbaar is? Dan is het meer een interpretatie dan een vertaling.

Gen 3: 15
Een goed voorbeeld is Gen 3: 15. Heel letterlijk vertaald staat er: 'En vijandschap zal Ik (God) zetten tussen jou en tussen de vrouw, tussen jouw zaad en tussen haar zaad. Dat zal vermorzelen jou de kop, en jij zal vermorzelen het de hiel.'
Dit is al niet een mooie vertaling vanwege vier keer 'tussen'. In het Nederlands kan dat zonder betekenisverlies met twee keer 'tussen'  weergegeven worden. Zo doen dat bv HSV en de Nieuwe BijbelVertaling (NBV21). De Statenvertaling van 1637 heeft wel vier keer tussen. Voor goed Nederlands is het ook wenselijk om de woordvolgorde aan te passen. Dat doen de meeste vertalingen.

De betekenis van dit vers is duidelijk. Het gaat om de vloek die God uitspreekt over slang, man en vrouw na de zondeval. De slang zal een uitgestotene worden in het dierenrijk, hij zal zijn leven lang stof happen en er zal voortdurend vijandschap zijn tussen slangen en mensen. Slangen zullen mensen in de hiel bijten, mensen zullen slangen op de kop trappen. Deze uitleg past helemaal bij wat volgt: de straffen voor de mens. Adam zal het werk op het land zwaar vallen, voor Eva zullen bevallingen zwaar zijn.Kortom, het gaat in deze verzen om een vervloeking met blijvende, nadelige gevolgen. Toch hebben sommige vertalers in de vijandschap tussen slangen en mensen nog iets meer beluisterd.

HSV
De HSV bv vertaalt zo: 'En Ik zal vijandschap teweegbrengen tussen u en de vrouw, en tussen uw nageslacht en haar Nageslacht; Dat zal u de kop vermorzelen, en u zult Het de hiel vermorzelen.'
Opvallend zijn hier de hoofdletters. De oorspronkelijk Hebreeuwse tekst heeft nergens hoofdletters. De HSV plaatst die toch.

• In het geval van Ik omdat Ik op God betrekking heeft. Dat gebeurt in bijna alle Bijbelvertalingen behalve de NBV van 2004. Dat riep zoveel protest op dat in de NBV21 de persoonlijke voornaamwoorden die op God betrekking hebben, weer met een hoofdletter geschreven worden. 
• Maar waarom ook hoofdletters voor Nageslacht, Dat en Het? Dat gebeurt omdat de HSV deze tekst niet alleen als vloek of straf opvat, maar ook als een geheimzinnige voorspelling of belofte over de komst van Christus die met de duivel (slang) zal afrekenen (de kop vermorzelen)
  Zo vertalen is er meer van maken dan er staat: meer interpreteren dan vertalen.

NBV21
De NBV21 heeft: Vijandschap sticht Ik tussen jou en de vrouw, tussen jouw nageslacht en het hare; dat verbrijzelt jou de kop, jij bijt het in de hiel.’
Dat is een inhoudelijk een correcte vertaling - alleen vloek, geen belofte -, die in goed leesbaar Nederlands is overgezet. Je bent vrij om te interpreteren of het hier om enkel een vloek gaat, of ook om een belofte, of om nog wat anders.

Bijbel in Gewone Taal (BGT)
Deze wil ook correct vertalen, maar binnen bepaalde voorwaarden. Eén van die voorwaarden is dat het alleen bekende, gemakkelijke woorden wil gebruiken.¹

• vijanden is bv een gemakkelijker woord dan het abstracte vijandschap. Vijandschap komt dus in de BGT niet voor.
• zo is ook nakomelingen een bekender woord dan nageslacht.

Dat levert deze vertaling op:
Jij en de vrouw zullen vijanden van elkaar zijn, en jullie nakomelingen ook. Mensen zullen jou op je kop trappen en jij zult in hun voet bijten.’
Dat het 'Ik' (God) is, die deze vijandschap instelt, laat de BGT weg omwille van de leesbaarheid. Eén vers daarvoor (14) is al gezegd dat het God is die sprekt. De weglating heeft dan ook geen invloed op de betekenis van het vers. Omwille van de duideljkheid begint de tweede zin niet met 'Dat' (nageslacht) maar Mensen'
In deze vertaling dus wel vertalende interpretaties, maar net als bij de NBV21 ben je vrij om te interpreteren of het hier om enkel een vloek gaat, of ook om een belofte, of om nog wat anders.

Het Boek (HTB, 1988,herziening 2005)
Het Boek heeft: De vrouw en jij, en al jullie nakomelingen, zullen vijanden zijn. Eén van haar nakomelingen zal jouw kop verbrijzelen en jij zult zijn hiel verbrijzelen.’
Net als de BGT is de eerste zin een wat vrijere vertaling, waarbij is weggelaten dat God de vijandschap instelt.
De tweede zin begint met ‘Eén van haar…’ Dat is echter geen vertaling meer, want er staat niets van die aard in het origineel. Dit is interpretatie, invulling van wat het betekent: de komst van Christus.

Het is echter geen foute interpretatie, integendeel er is best iets voor te zeggen. De eeuwen door heeft de kerk deze woorden zo opgevat. De tekst staat in de christelijke wereld bekend als de ‘moederbelofte’ of het ‘vòòr-evangelie’. Nog niet zo lang geleden moest je op de christelijke lagere school deze en andere teksten uit je hoofd leren. Deze interpretatie heeft zeker recht van bestaan, al zijn er ook andere denkbaar. Maar een correcte vertaling is het niet.
Het Boek en in mindere mate de HSV, dringen de lezer deze traditionele kerkelijke visie op. Die visie kan beter in een toelichting of preek naar voren gebracht worden, dan in de vertaling terecht komen. Want eenmaal in de Bijbelvertaling dwingt het de lezer te bedenken wat 'Eén van haar nakomelingen' betekent. En daarmee blokkeert het bij de Bijbellezer voortgaande, nieuwe interpretaties over wat er in werkelijkheid in het origineel staat (dat nageslacht)
Om die reden is HTB een parafrase, een vrije navertelling, en niet echt een vertaling. Daarom ligt HTB niet op de kansel in de kerk.

Protestanste visie
De bijbeltekst staat vast² en moet blijven zoals die is. Over de uitleg kunnen we van mening verschillen, maar de bron van het geloof vervuilen met inlegkunde, dat kan niet. Dan gaan we een grens over. De mens mag de Bijbel niet naar zijn hand zetten.
Het uitleggen is overigens moeilijk genoeg want er zijn altijd meerdere interpretaties mogelijk. Maar dat is ook het leuke ervan. We kunnen het er met elkaar over hebben en van elkaar leren. Of lees bv eens wat Ellen van Wolde³ schrijft over Gen 1 – 11 door de brontekst heel zorgvuldig te lezen, vertalen en interpreteren. Het is verrassend actueel wat ze zo naar boven haalt over de rol van mannen en vrouwen, het belang van de schepping en onze verantwoordelijkheid voor de natuur.

¹ Over de vertaalprincipes van de BGT deze blog en achtergronden
² Niet helemaal: er bestaan allerlei verschillen in de oudste handschriften van het NT. Voor het OT hanteert men wel een normatieve standaardtekst. De bijbel staat trouwens niet helemaal vast wat betreft omvang: de RKK heeft meer bijbelboeken, nl ook de apokriefen van het OT (zoals Tobit, Judith, Makkabeeën).
³ Ellen van Wolde, Verhalen over het begin. Genesis 1-11 en andere scheppingsverhalen. Baarn 1995.