Paulus zegt “Het was Gods bedoeling dat ze hem zouden zoeken en hem al tastend zouden kunnen vinden, aangezien hij van niemand van ons ver weg is. Want in hem leven wij, bewegen wij en zijn wij.” (Hand 17: 27-28)  Een vis leeft en beweegt en is in het water maar weet daar zelf niets van. Hij heeft zelfs niet door dat hij nat is. Zo is een mens en alles wat bestaat in God, zonder Hem op te merken (totdat God hem aan de jas trekt).

God is trans-cendent (overstijgend)
God omvat de ruimte (hij is alomtegenwoordig) en omvat de tijd (hij is altijdig). Alles bestaat in en door Hem. Al wat is laat hij bestaan en al wat gebeurt laat hij geschieden. Hij is van een fundamenteel andere categorie. Daarom hoort bij God het woordje zijn en bij de schepping het woordje bestaan. Je kunt dan ook beter niet zeggen dat God bestaat. Want dan krijg je al gauw vragen als: waar is hij dan? en hoe oud is hij? Natuurlijk bedoel ik niet dat je moet zeggen dat God niet bestaat. Maar zeg liever ‘God is’, want bestaan is iets voor de dingen die geschapen zijn.
Zoals een schrijver schrijft, een heerser heerst en het licht licht, zo zijnt het zijn. Dat is wat het zijn doet: het laat de dingen (de zijnden) zijn. ‘God zijnt’. Al is dat geen goed Nederlands, daarmee komt wel heel mooi tot uitdrukking wat God doet: Hij verleent aanzijn aan al wat is en gebeurt. God is de bron van alle zijnden. Het Zijn zelf.
Om dezelfde reden is het beter om te spreken van Gods werkelijkheid (werk, werking) dan van Gods realiteit. Want in dat woord klinkt het Latijnse res (= ding, zaak) door. dat is te statische, te ding-achtig. God bestaat niet als een ding, ook niet als het grootste ding.

Jahweh
De naam van Israels God is Jahweh. Dat is wel eens vertaald met ‘Hij die is’ of ‘De Zijnde’. Dat laat zich goed verbinden met het pure zijn van de transcendente Schepper-God en filosofische theorieën. Maar de juiste vertaling is een combinatie van 'Ik ben ik +: Ik zal er zijn’. Dat betekent dat God niet alleen de hoge, verheven, hemelse Schepper is, maar ook dat hij zich in onze wereld, in onze levens meldt. Hij is er bij.
Deze nabijheid is geen immanentie alsof God in alle dingen verblijft of woont, zoals het pantheïsme aanneemt. God kan zijn nabijheid ook terug nemen zoals het volk Israel ervoer, toen het vele jaren ver van huis in Babel doorbracht. En zoals wij wel eens gemerkt als we ons van God verlaten voelden (Ps 22). We moeten daarom maar liever niet zeggen dat God overal is. De bijbelse boodschap is dat God zich overal kan melden. Zelfs in onze moeilijkste omstandigheden. Daar is Hij niet te hoog en te verheven voor. Hij ontfermt zich zelfs graag over zijn mensenkinderen. In de taal van de bijbel: dan laat hij zijn aangezicht over ons lichten. Dan voelen we ons weer in het licht gezet, alsof de zon opnieuw over ons opgaat. Deze nabijheid heet ook wel condescendentie.
De bijbelse God is zowel ver, hoog en verheven als nabij, laag en menselijk.

Theïsme, Pantheïsme en Panentheïsme
Als God van een andere orde is, met niet-iets te vergelijken, dan ligt het voor de hand om hem als een zelfstandig wezen, buiten en tegenover de geschapen werkelijkheid voor te stellen. Dat is de opvatting van het theïsme (Gr. theos betekent God), die uitliep op de (te ding-achtige) voorstelling van God als Opperwezen, vervolgens via het Deïsme leidde tot de God is dood-theologie.
Maar het is ook mogelijk om God en Schepping nauwer met elkaar te verbinden. Het verst gaat daarin het pantheïsme. Dat is de opvatting dat alles (Gr pan) wat bestaat iets van God bevat, een uitvloeisel van Hem is. Dat is naar christelijk besef echter een samen vallen van God en de werkelijkheid, een vergoddelijking van het geschapene waarbij God zijn zelfstandigheid heeft verloren en niet meer God is.
Het juiste midden tussen theïsme en pantheïsme is het pan-en-theïsme (Gr en betekent in, binnen). Dat legt de nadruk erop dat al het geschapene zich in God bevindt. God omvat al wat is. In die zin is God boven, buiten, tegenover de wereld van de dingen. Niet ding-achtig, maar als de ultieme werkelijkheid: het Zijn dat in het verborgene¹ zijnt en alle zijden aanzijn verleent.

Voorbeelden
Om dit pan-en-theïsme duidelijk te maken noemden we al een vis in het water. Maar je kunt ook ook denken aan:

• Een schilderij is een afbeelding met verf gemaakt op een doek. Wat je ziet is de afbeelding, het doek zie je nergens. Toch zit het overal onder en achter. Het is onmisbaar: zonder doek geen schilderij.
• Muziek is geluid tegen de achtergrond van stilte. Wat je hoort zijn de klanken van de muziek, de stilte hoor je niet. Maar de stilte is onmisbaar, want draagt de muziek.
• De dimensies van de meetkunde:
  Een punt heeft nul dimensies. Het heeft geen lengte. Het is als een oog dat dicht is en niets ziet. Het kan geen lijn zien zelfs al zou het daar zelf deel van uitmaken.
  Een rechte lijn is de kortste verbinding tussen twee punten. Het heeft één dimensie: een lengte, maar geen breedte. Het is als een oog dat maar één kant kan opkijken. Het kan geen oppervlak zien zelfs al zou het daar zelf deel van uitmaken.
  Een oppervlak is het produkt van een lengte en een breedte. Het heeft twee dimensies, maar geen hoogte. Het is als een oog dat enkel in het horizontale draaien kan. Het kan geen kubus zien zelfs al zou het daar zelf deel van uitmaken.
  Een inhoud is het produkt van lengte, breedte en hoogte. Het heeft drie dimensies. Het is als een oog dat zowel in het horizontale als het verticale draaien kan. Het kan geen dingen waarnemen van vier dimensies ook al zou het daar zelf deel van uitmaken.
  Een lagere dimensie is de afgeleide van een hogere; een hogere dimensie integreert de lagere. Zo kan een schepsel zijn Schepper niet zien, begrijpen of bevatten. De Schepper is van een andere, hogere dimensie dan wij zijn. Wij bestaan in en door Hem. Hij transcendeert, Hij omvat alle bestaande dingen en gaat die te boven.

Bij ‘van een andere orde’ kun je ook denken aan de volgende sprongen: niets > energie en elementaire deeltjes > levenloze materie > plantaardig leven (zonder bewustzijn) > dierlijk leven (bewustzijn) > menselijk leven (zelfbewustzijn) >   >   >  God als de meest omvattende. Anselmus omschrijft God als 'het grootste waarboven niets te denken valt'.

Voorbeelden van een God die in heel de schepping (immanent) aanwezig is, maar er niet mee samenvalt en ongrijpbaar is noemt Bowker²: God is in de wereld zoals poëzie in een gedicht schuilt. God is in de wereld zoals het verstand schuilt in de spraak.

-----
¹  Ontoegankelijk, onzichtbaar, onvoorstelbaar, onbegrijpelijk. Vanwege deze on-woorden noemt men de theologie die in dit spoor verder gaat negatieve of apofatische theologie. Vooral in de mystieke traditie wordt zo over God gesproken.
² In 'God, elementaire deeltjes 30', blz. 19