| Adonai |
Hebreeuws - 'Heer', vaak gebruikt om de naam van God niet te gebruiken |
| Adoptianisme |
Opvatting dat Jezus pas bij zijn doop tot Zoon van God werd gemaakt. |
| Agnosticisme |
Overtuiging dat je niet kunt weten of er een God bestaat. |
| Allah |
Arabisch - (de) God (Islam) |
| Amen |
Hebreeuws - ik stem in, akkoord, zo is het (be-amen) |
| Amor Fati |
Liefde voor het lot: je neerleggen bij de dingen die onvermijdelijk zijn. je lot omarmen. |
| Apodiktisch |
In de wetgeving zijn apodiktische regels geboden en verboden met een zeer algemeen karakter: Gij zult, of Gij zult niet... |
| Apokalyptiek |
Grieks - onthullen, openbaren; Apokalyptische geschriften zijn Dan en Opb |
| Apokrief |
Grieks - verborgen (een aantal als niet canoniek afgewezen boeken van de bijbel) |
| Arend |
Hebr. nesjer, kan ook gier betekenen |
| Ascese |
Grieks - leven met beheersen van hartstochten en begeerten in de hoop zo dichter bij God te komen, bv door te vasten. |
| Atheïsme |
Geloof dat er geen God bestaat |
| BeKoeriem |
Hebreeuws - eerstelingen van de oogst |
| Boeddha |
Bijnaam, titel voor Siddarta Gautama, de stichter van het Boeddhisme. Betekenis: 'verlichte' (iemand met inzicht) |
| Canoniek |
Grieks - richtsnoer (de betrouwbaar geachte boeken van de bijbel) |
| Carpe Diem |
Latijn - Pluk de dag. |
| Casuïstiek |
Wetgeving die algemene regels toepast op allerlei bijzondere situtaties (casussen) |
| Chasssidim |
Hebreeuws: Getrouwen, Vromen Grieks: Asidaioi
vroegere Chassidim : vrome lekenbeweging vanaf de bouw van de tweede tempel (ong. 500 vC). Zou zich rond 140 vC opsplitsen in Farizeeën en Essenen.
latere Chassidim : orthodoxe, bevindelijke beweging in het Jodendom vanaf begin 18-e eeuw. Meest bekende vertegenwoordiger Yisroel ben Eliezer bijgenaamd Baal Sjem Tov dwz Meester van de goede naam. (Polen) |
| Chetoebim |
Hebreeuws - Geschriften, het derde deel van de TeNach (oa Psalmen) |
| Chiliasme |
Grieks - Chilioi is duizend. De leer van het duizendjarig Vrederijk, ook wel Millennianisme |
| Christus |
Grieks - Gezalfde, Messias |
| Condescendentie |
Neergebogen zijn van God; het tegenovergestelde van transcendentie |
| Condition Humaine |
Frans - De menselijke situatie, wat het is om mens te zijn. |
| Coram Deo |
Latijn - voor het aangezicht van God, in Gods aanwezigheid. Term die aangeeft dat het in het geloof om je hart en geweten gaat. |
| Corporate Personality |
Een persoon die velen belichaamt of vertegenwoordigt. Bv een koning, als die de oorlog verklaart, is het hele volk in oorlog. |
| Creationisme |
Letterlijk: Scheppingsgeloof. In de praktijk vaak aanduiding voor 'jonge-aarde-creationisme' en andere vormen van creationisme |
| D-Day |
Decision-day De dag dat de gealliëerden landden op de kust van Frankrijk 6 juni 1944. De dag van erop of eronder. > V-Day |
| Deïsme |
Geloof in God (Deus) die Schepper is, maar zich niet actief tot mens en wereld verhoudt |
| Dekaloog |
Grieks - Tien Geboden; kerkvader Ireneüs is de eerste die de Tien Geboden zo noemt. |
| Deuterocanoniek |
Grieks - minder canoniek (in de RKK de boeken die bij Prot. kerken apokrief heten) |
| Dharma |
Leer of Onderricht (van het Boeddhisme) |
| Diaspora |
Latijn - Verstrooiing in de zin van verspreid zijn geraakt, nl van het Joodse volk over de vele landen buiten Israël |
| Do uit des |
Latijn - Ik geef opdat jij geeft. Dit is vaak de gedachte bij het brengen van offers. De offeraar geeft om God tot geven te bewegen. |
| Doxologie |
Grieks - lofprijzing |
| Dualisme |
In religie: het geloof dat er in de werkelijkheid twee tegenovergestelde machten zijn |
| Dukkha |
Lijden (Boeddhisme) |
| Ekklesia |
Grieks - volksvergadering (in Athene hadden de vrije mannen het recht om mee te praten over allerlei bestuurlijke zaken. Zij waren uit (ek) het volk geroepen (kaleo / klesia). In de Septuaginta was dit het woord om het Hebreeuwse qahal (= het Joodse volk als religieuze gemeenschap) te vertalen. In het Nieuwe Testament de aanduiding voor de plaatselijke gemeenschap van christenen.
Pas in de derde eeuw krijgt ekklesia ook de betekenis kerkgebouw. |
| Ekklesiologie |
Logia of Leer van Ekklesia = kerk, gemeente van Christus |
| Epifanie |
Gr. Verschijning (van Jezus), zo heet in de Oosters Orthodoxe Kerk het Kerstfeest, en ook wel de eerste weken na Epifanie. In de westerse wereld heten de weken na Kerstfeest ook Epifanie. |
| Epicurisme |
Filosofische stroming die teruggaat op de Griek Epicurus (341 - 270 vC) |
| Epifanie |
Gr. Verschijning, nl van de Zoon van God. In Oosters Orthodoxe l.anden viert met op 6 januari Epifanie. Dan gedenkt men niet alleen de geboorte van Jezus, maar ook de komst van de wijzen uit het Oosten en zijn doop door Johannes de Doper |
| Essenen |
Een brede religieuze stroming. Sommigen vestigden zich in Qumran bij de Dode Zee. Deze Qumran-Essenen zijn bekend geworden door de geschriften die er bij Qumran gevonden zijn. |
| Evangelie |
Het loon voor het overbrengen van een blijde boodschap, ook het goede nieuws zelf, later ook de aanduiding van geschriften met uitspraken, daden en lotgevallen van Jezus. |
| Exegese |
Uitlegkunde |
| Farizeeën |
Joodse groepering die zich bezig hield met de praktische toepassing van de geboden en verboden. Een lekenbeweging die iit de Sadduceeën wel in de Opstanding der doden op het einde der tijden gelooft en de hele TeNaCh belangrijk vindt en daarnaast een mondelinge tradtie ontwikkelt die in de Talmoed zijn neerslag zou vinden. Het onderscheid met schriftgeleerden of wetsgeleerden is niet heel duidelijk.
Hun naam kregen ze van de Chassidim uit de 2-e vC en betekent afgescheidenen, dissidenten. |
| Flagellanten |
Latijn: Geselbroeders: mensen die zichzelf bij wijze van boetedoening geselen (in de Middeleeuwen) |
| Gelijkenis |
Een vorm van beeldspraak, met als. Voorbeeld: Hij ging er als een haas vandoor. |
| Gemara |
Hebreeuws - Afronden, Voltooien Zo heten de aanvullingen en commentaren op de Misjna |
| Gnostiek |
Geloof dat inzicht of kennis nodig is voor verlossing |
| Hadith |
Arabisch - wat men vertelt, naam voor de verzameling uitspraken en verhalen van Mohammed |
| Hadj |
Arabisch - Bedevaart naar Mekka, 1 van de 5 zuilen (Islam) |
| Haggada |
Hebreeuws - De vertelling, het boekje. Ook aanduiding voor dat deel van de Talmoed dat de Torah uitlegt op een verhalende manier (anecdotes, gelijkenissen enz). Zie ook Halacha |
| Halacha |
Hebreeuws - De weg, levenswandel. Aanduiding voor die gededelten van de Talmoed waarin de Torah wordt uitgelegd op een op een minder speelse (dan de Haggada), meer normatieve manier. |
Halleluja
Halleel |
Hebreeuws - Loof de Here
Hebreeuws - het kleine en grote Halleel zijn onderdeel van het boek der psalmen |
| Hedonisme |
Grieks Hedonè = genot, een ethische stroming die genot of lust als het hoogste goed benoemde. |
| Henotheïsme |
Leer dat één (heno) God de belangrijkste is temidden van vele andere. De andere goden zijn aspecten of functies van de hoofdgod. |
| Hermeneutiek |
Theorie betreffende uitleggen, verklaren en toepassen van teksten |
| Hosanna |
Hebreeuws - (Here) help toch |
| Ichthus |
Grieks: letterlijk vis. De griekse letters zijn I Ch Th U S Dat zijn de begin letters van de woorden Ièsous Christos Theou Uios Sotèr. Die betekenen Jezus Christus Zoon van God, Redder. Vandaar dat één van de symbolen voor christenen een visje is. |
| Ietsisme |
Geloof dat er wel iets is |
| Intelligent Design |
Opvatting dat de complexe structuren (bv de onderdelen van een eencelllige) niet door blind toeval kunnen zijn ontstaan maar een ontwerp veronderstellen, en dus ook een Ontwerper. |
| Islam |
Àrabisch - Onderwerping |
| Jahweh |
Hebreeuws - 'Ik ben die ik ben' de naam van Israels God, |
| JehoVa |
De naam van Israels God, maar met onjuiste klinkers gespeld |
| Jezus |
Vernederlandsing van Iesus (Lat) = Jèsous (Gr) = Jesjoea of Jehosjoea (Hebr) = Jahweh redt. Dezelfde naam en betekenis als Jozus in het OT. |
| Jihad |
Arabisch - Strijd (Islam) |
| Joelfeest |
Ood Noors feest rond de zonnewende. Afgeleid van 'hjol' dat wiel betekent (zonnewiel) |
| Jonge-Aarde-Creationisme |
Aanhangers van deze opvatting nemen de eerste hoofdstukken van de bijbel letterlijk en verwerpen de wetenschappelijke inzichten als die daarmee in strijd zijn (en dat zijn ze). |
| Kefas |
Hebreeuws: Rots - Een van de belangrijkste discipelen wordt zo genoemd. In het Grieks: > Petrus |
| Kerk |
Van het Grieks Kyriakè = wat van de Kurios (de Heer) is. Het woord kerk komt in de bijbel niet voor, wel gemeente > ekklesia. |
| Kerst Kerstfeest |
Feest van Jezus' geboorte; Vernederlandsing van Christus; 25 december |
| Koran |
Arabisch - de recitatie, oplezing (Islam) |
| Kracht |
zie wonder |
| Kurios |
Grieks - Heer (een hooggeplaatst man) In de Septuaginta de vertaling van de godsnaan Jhwh en van Adonai (Heer) |
| Leviathan |
Het mytische zeemonser, oa in Ps 104 genoemd |
| Libertinisten |
Gelovigen die menen dat alles is geoorloofd, ze menen dat de wet geen betekenis meer heeft |
| LXX |
Afkorting voor de Septuaginta, een oude vertaling (250-50 vC) van het OT |
| Makkabeeën |
Bijnaam (de hamer) voor de Joodse vrijheidsstrijders tegen de Seleucidische overheersing (2-e vC),
de gelijknamige (apokriefe) boeken handelen daarover. |
| Maranatha |
Aramees - Heer, kom toch |
| Memento Mori |
Latijn - Gedenk te sterven |
| Messias |
Hebreeuws - Gezalfde |
| Metafoor |
Een vorm van beeldspraak. Voorbeeld: Het schip der woestijn (een metafoor voor kameel) |
| Metafysica |
Latijn: voorbij de fysieke wereld. Maw wat ligt er achter de bestaande dingen zoals we die kunnen waarnemen? Of is de werkelijkheid zoals we die zien en begrijpen de enige? |
| MillenniaLNRisme |
Latijn - Mille = duizend. De leer van het duizendjarig Vrederijk. MillenniaNisme of MillenniaLisme of MillenniaRisme. Ook Chiliasme |
| Mirakel |
Buitengewone gebeurtenis, zonder dat een relatie met God of geloof naar voren komt. Een kunststukje, geen teken of kracht. |
| Misjna |
Hebreeuws - Herhaling, Leer. De mondelinge uitlegtraditie van de Tora die rond 200nC werd opgeschreven. Natuurlijk ging de discussie over de uitleg van de Tora verder: er kwamen aanvullingen (Gemara) op de Misjna > Talmoed. |
| Mizmor |
Hebreeuws : Lied dat met snarenspel wordt begeleid. In het Grieks: Psalm |
| Moederbelofte |
Zo worden wel de woorden van God tot Eva genoemd (Gen 3: 15). Ook wel: proto-evangelie |
| mondelinge Torah |
Naast de schriftelijke Torah zou Mozes ook mondelinge aanwijzingen hebben gekregen. Via Jozua en vaderen (Abot) zou die zijn voortgezet door Farizeeën en Rabbijnen. Misja en Talmoed zouden zodoende van goddelijke oorsprong zijn. De mondelingen traditie ontwikkelt zich nog steeds, omdat de cultuur waarin wij leven voortdurend verandert. |
| Monotheïsme |
Geloof dat er één (mono) God bestaat. De andere zgn goden zijn niets waard. Preek Ruth 1: 16v |
| Mysterie |
Grieks - Geheimenis, afgeleid van muo (de lippen) sluiten, zwijgen |
| Mysiek |
Bijzondere vorm van religieuze ervaring, zie mysterie |
| Nazoreeër |
Hebreeuws - Iemand die aan God is toegewijd, bv Simson. Jezus heeft zichzelf waarschijnlijk als Nazoreeër gezien. Op de titulus op het kruis staat INRI, waarbij de N voor Nazoreeër staat (niet Nazarener = iemand uit Nazareth) |
| Nebiim |
Hebreeuws - Profeten, het tweede deel van de TeNaCh (oa Jesaja, Jeremia, Ezechiël) |
| Nesjer |
Hebreeuws: arend of gier |
| Nieuwe Testament / NT |
Het tweede deel van de Bijbel, na het Oude of Eerste Testament. Testament in de zin van Verbond. 27 canonieke geschriften waaronder de vier evangeliën en de brieven van Paulus. |
| Nirwana |
Iemand die geen begeerte, passies enz. meer heeft, heeft de staat van het Nirwana bereikt (Boeddhisme) |
| Numineus |
Latijn - iets dat als goddelijke kracht of aanwezigheid wordt ervaren. Numen is lettelijk het 'knikje van het hoofd' dus groet, goedkeuring, bekrachtiging |
| Olam |
Hebreeuws: eeuwigheid of wereld.
Olam Hazzè = deze wereld; Olam Habba = de komende wereld (het koninkrijk van God) |
| Ontologie |
Latijn: zijnsleer. Een filosofische manier van denken waarin begrippen als zijn, bestaan, wezen, essentie, subastantie een belangrijke rol spelen. De nadruk valt op de bestaande dingen; minder op hun onderlinge relaties, en nog minder op wat veranderlijk en voorbijgaand is. |
| Oude Aarde Creationisme |
De aanhangers van deze theorie proberen wetenschappelijke inzichten van kosmologie en geologie met de bijbelse gegevens in Gen 1vv te combineren. Er hoeft volgens hen geen conflict te zijn, zoals in het jonge-aarde-creationisme |
| Oude Testament / OT |
Het eerste deel van de Bijbel, gevolgd door het Nieuwe Testament. Testament in de zin van Verbond. 39 canonieke boeken die de kerk van het Jodendom heeft overgenomen. Daar staan ze als TeNaCh bekend. |
| Panentheïsme |
Geloof dat alles (pan) zich in (en) God (theos) bevidt |
| Pantheïsme |
Geloof dat alles (pan) goddelijk is |
| Pantheon |
Naam voor de tempel in Rome bedoeld voor alle (pan) goden (theon). Ook aanduiding voor de bij elkaar horen goden van een bepaalde cultuur, bv het Egyptische pantheon |
| |
|
| Parallellismus Membrorum |
Latijn: Evenwijdigheid van de Delen. Zo wordt één van de kenmerken van de Oudtestamentische poëzie genoemd, waarbij opeenvolgende versregels inhoudelijk elkaar herhalen, aanvullen of juist het tegenovergestelde zeggen |
| Pascha |
zie Pasen |
| Pasen |
Feest van de Opstanding van Jezus Christus uit het rijk van de dood; De naam Pasen herinnert aan het Joodse Pesach of Pascha dat in dezelfde tijd valt. Pesach / Pascha is Hebr voor overslaan, voorbijgaan (Exodus 12: 13). |
| Paulus |
De naam van de grootste apostel van de kerk. Eerst was hij vervolger van de christenen. Toen heette hij > Saulus. Na zijn bekering kreeg hij de naam Paulus, dat betekent 'klein' of 'gering' en herinnert aan zijn vorige leven dat hij vijandig stond tegenover de volgelingen van Jezus. |
| Pesach |
zie Pasen |
| Petrus |
Grieks: Rots. Een van de belangrijkste discipelen wordt zo genoemd. In het Hebreeuws: >Kefas |
| Pinksteren |
50 dagen na Pasen viert de kerk de uitstorting van de heilige Geest. Het woord is afgeleid van het Griekse Pentekoste = vijftigste dag. |
| Polytheïsme |
Geloof dat er vele (poly) goden zijn, voor elk deelterrein van het leven wel één. Preek Ruth 1: 16v |
| Proto-evangelie |
Zo worden wel de woorden van God tot Eva in Gen 3: 15 genoemd. Ook wel: moederbelofte |
| Psalm / Psalmoi |
Grieks - Lied dat onder aanslaan van snaren wordt gezongen. Hebr: Mizmor |
| Psalter / Psalterium |
Grieks - Het bijbelboek Psalmen |
| Qahal |
Hebreeuws - van roepen: het volk van God, door Hem geroepen uit Egypte, geroepen naar...In de Septuaginta vaak vertaald met ekklesia, ook wel met synagoge. |
| Quelle (Q) |
Duits - bron - aanduiding voor de verzameling uitspraken van Jezus die Mat en Luc als tweede bron (naast Mc) v /oor hun evangelie hebben benut |
| Qumran |
Plaatsje bij de Dode Zee waar 1948+ vele teksten van o.a. de bijbel zijn teruggevonden, daterend uit de tijd van bewoning 100 vC - 68 nC |
| Rabbi / Rabboeni |
Hebreeuws - Meester, Leraar / Aramees (mijn) Meester, (mijn) Leraar |
| Religie |
Latijn - oorspr. betekenis onduidelijk waarschijnlijk 'dat wat verplicht is'; godsdienst |
| Sadduceeën |
Joodse groepering, priester-adel die zich voor geloof vnl op de Torah baseert, niet op de Nebiim en Chetoebim, en nog veel minder op de mondelinge Torah die door de Farizeeën werd ontwikkeld. Wezen om die redenen geloof aan de opstanding uit de doden af. Naam herinnert aan Sadok, een priesterfamilie uit de tijd van de Makkabeeën. |
| Salat |
Arabisch - Het gebed, 1 van de 5 zuilen (Islam) |
| Saul / Saulus |
Hebreeuwse naam van de eerste koning van Israel. De grootste zendeling van de kerk, Paulus, heette voor zijn bekering ook zo. 'De (van God) gevraagde of gebedene' betekent die naam. In het OT heet koning Saul zo. |
| Samaria |
Landstreek tussen Galiliea in het Noorden en Judea in het Zuiden. De bewoners heten Sjomeriem (Samaritanen), dat is Hebreeuws voor hoeders of bewaarders van de Torah. |
| Sawn |
Arabisch - Vasten, 1 van de 5 zuilen (Islam) |
| Septuagint(a) |
Latijn - lett: 70. Naam van een oude Griekse vertaling van het Oude Testament. 72 vertalers zouden onafhankelijk van elkaar het hele OT op dezelfde manier hebben. Vandaar de naam. Als het NT uit het OT citeert is het vaak uit de LXX. |
| Sjahada |
Arabisch -Gel oofsbelijdenis, 1 van de 5 zgn zuilen (Islam) |
| Sjir |
Hebreeuws - Lied |
| Soera |
Arabisch - Hoofdstuk (Islam) |
| Sol (Invictus) |
(Onoverwinnelijke) Zon, een belangrijke godheid o.a. in Rome |
| Soteriologie |
Logia of Leer van de Soteria = redding. |
| Stoa / Stoïcijnen |
Grieks: zuilengang. In een zuilengang in Athene onderwees Zeno (334 - 264 vC) zijn filosofie: het stoicisme, zijn volgelingen heten stoïcijnen |
| Synagoge |
Grieks - (huis van) samenkomst, in de Septuaginta vaak het woord waarmee 'edah' en ook wel 'qahal' werden vertaald. |
| Tagma |
Grieks - Orde, rangorde, volgorde |
| Talmoed |
Hebreeuws - Leer Misjna + Gemara = Talmoed, er is een Palestijnse of Jeruzalemse (400nC) en een Babylonische (500 nC) |
| Tehillim |
Hebreeuws - Lofliederen, naam voor bijbelboek Psalmen |
| Teken |
zie wonder |
| Telos |
Grieks - Einde, doel, bestemming |
| TeNach |
Hebreeuws, De T= Torah (wet) de N-Nebiïm (profeten), de Ch=Chetoebim (geschriften). De Joodse 'bijbel' |
| Theïsme |
Geloof in een God die Schepper is en actief betrokken is bij mens en wereld |
| Theïstisch Evolutionisme |
Opvatting dat de resultaten van de evolutietheorie met de bijbelse gegevens is te combineren en dat God de Schepping dmv evolutie tot stand heeft gebracht. |
| Theodicee |
Grieks - Theos (God) + Dikè (rechtvaardiging) Antwoorden op de vraag waarom er zoveel lijden is, God houdt toch van mensen, en Hij is toch almachtig? |
| Torah |
Hebreeuws - Wet, het eerste deel van de TeNaCh (Gen, Ex, Lev, Num en Deut) |
| Transcendentie |
Overstijgend zijn van God; het tegenovergestelde van condescentie |
| Vaticinium ex Eventu |
Voorspelling achteraf |
| V-Day |
Victory-Day Dag van de overwinning, het einde van de oorlog. Voor Nederland 5 mei 1945, bijna een jaar na D-Day. |
| Vrijmoedigheid |
Gr. parrèsia = pan + rèsis = alles + woord. Dus alles zeggen, vrijuit spreken, vrijmoedig zijn; niet uit angst het zwijgen ertoe doen. |
| Vulgata |
Latijnse vertaling van de bijbel gemaakt door Hieronymus ong. 400 nC. Vulgata = vulgair, volks, gewoon. |
| Wonder |
Een buitengewone gebeurtenis die iets van God laat zien (om die reden ook wel teken genoemd) en door hem wordt verricht (om die reden ook wel kracht genoemd) |
| Zakat |
Arabisch - LIefdadigheid, 1 van de 5 zuilen (Islam) |
| Zeloten |
Grieks - Ijveraars. Aanduiding voor Joodse groepering die zich met wapens en geweld verzette tegen de Romeinse overheersers. |
| |
|
